چیستی مفهوم فرنگ در گزارش‌نامه‌های تاریخی روزگار قاجار

هم‌سرنوشت بودن داستان و تاریخ، معمای غامضی نیست. زیرا اندکی دقت در مفهوم واژه تاریخ می‌تواند چاره‌ساز باشد. بی‌گمان این نکته پذیرفتنی است که جهان تشکیل شده از رویدادهای بسیار است. اما میان رویدادهای محسوب و معطوف و رویدادهای به شمار نیامده و مورد توجه قرار نگرفته، تفاوت بسیار است. تاریخ به معنای پژوهش درباره رویداد و یا رویدادهایی است که در یک دوره زمانی خاص از سوی فرد یا افراد پژوهشگر به شمار آمده، به چشم دیده شده و در ذهن، مورد توجه قرار گرفته‌اند و به کار ساختن سازه‌ای از روایت درباره همان رویدادها آمده‌اند. به ناچار، واقعیت فزون بر تاریخ است و با فاصله‌ای بسیار از حیث عدد و رقم، پیشتاز است. این امر به زایش هویت می‌انجامد. هویت در این معنا یکی از محک‌هایی است که می‌توان با تکیه بر آن، رخداد تاریخی‌شده را مورد بررسی قرار داد. هویت به معنای امری انباشتی و تراکمی واجد دو ویژگی هم‌زمان رشدیابنده است: از یک سو، به شناساییِ بودن‌ها می‌انجامد، به این معنا که ناظر بر واقعیتی می‌شود که پیشاپیش وجود دارد و موجودیت خود را اعلام کرده است؛ از دیگر سو، به بازشناساییِ شدن‌ها می‌پردازد که ناظر بر پدیده‌ای است تاریخی‌شده که در فضاهای مکانی و زمانیِ جدید نیازمند تعبیر و تعریف جدیدی می‌گردد. هنگامی که از هویت به‌مثابه فرآیند سخن می‌گوییم، در حقیقت از استمرار پدیده‌های تاریخی‌شده‌ای سخن به میان آورده‌ایم که یک فرد، گروه، قوم یا ملت در مقام پاسخ به پرسش‌هایی برمی‌آید که از او درباره گذشته‌اش پرسیده‌اند. پرسش‌هایی مانند چه کسی بوده است؟ کجا بوده است؟ چه بوده است؟ و اکنون چه هست؟ نشانگر شناسایی تشخص‌های واقعاً موجود و بازشناسایی تمایزهایِ از نظر تاریخی موجود، می‌شود و بر انبوهی از مفهوم‌ها و کردارهایی استوار است که خود را در برابر دگر شکل می‌دهند. نگارنده با واکاوی 6 اثر تاریخ‌نویسانه عصر قاجار درصدد بررسی عنصر فرنگی هویت در گزارش‌های تاریخی روزگار قاجاران برآمده است.